Món xôi (khảu nửng) dân tộc Thái

 Văn hóa ẩm thực dân tộc Thái đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống hằng ngày cũng như cuộc sống tâm linh. Người Thái chế biến món ăn để ăn hàng ngày, dâng lên tổ tiên, thần linh, tiếp đãi bạn bè, người thân, thể hiện tình cảm cộng đồng, gia đình. Văn hóa ẩm thực của người Thái mang đậm bản sắc dân tộc, các món ăn được chế biến đa dạng phù hợp với điều kiện sống cũng như văn hóa ứng xử. Ngày nay, tuy đã tiếp thu một số món ăn của các dân tộc khác nhưng cơ bản các món ăn cũng như văn hóa ứng xử trong ăn uống vẫn được bà con bảo tồn và phát huy.

Ẩm thực của dân tộc Thái được coi là nét văn hoá truyền thống phong phú, đặc sắc. Với tập quán ăn gạo nếp truyền thống, thức ăn chế biến theo phương thức đa dạng như: Đồ, nướng, sấy khô... tạo nên văn hoá ẩm thực truyền thống rất đặc sắc của Dân tộc Thái.

Xôi là món ăn không thể thiếu được trong sinh hoạt gia đình dân tộc thái. Gạo nếp được sảy sạch, vo kĩ sau đó ngâm vào nước lạnh khoảng 4 - 6 tiếng đồng hồ. Khi gạo đã mềm người ta đổ gạo ra huốt khảu (một dụng cụ sinh hoạt giống như rổ) dội nước sạch một lần nữa cho ráo nước mới cho vào chõ gỗ để đồ xôi. Để đồ được xôi ngon phải đảm bảo lửa đều và đượm trong khoảng 20 - 30 phút, khi mùi hương gạo nếp lan tỏa khắp nhà, đó là lúc xôi đã chín. Xôi chín đổ ra một cái mẹt hoặc mâm gỗ rồi quạt cho bớt hơi nước, sau đó cho vào đồ đựng như: Cóm khảu, ép khảu, tẩu khảu. Đồ đựng đó có tác dụng giữ nhiệt, giúp xôi dẻo mềm không đọng nước mà vẫn giữ được hương vị lại rất tiện lợi khi sử dụng. Ngoài xôi trắng, người Thái còn sử dụng lá cây màu (khảu cắm) để ngâm với gạo tạo thành xôi màu đỏ, tím trông rất đẹp mắt.

Vào những ngày giáp hạt, người ta phải độn thêm sắn vào xôi. Sắn tươi nạo thành sợi vắt bớt nước, trộn với gạo nếp đồ lên. Vào những ngày trời rét, ngồi bên bếp lửa, những người già thường nắm xôi cho thật dẻo rồi bôi một chút mỡ, dùng đũa xuyên qua, nướng trên than hồng thành món xôi nướng rất thơm và dòn, món ăn này được trẻ nhỏ rất yêu thích.

Người Thái còn dùng xôi trộn với các loại thức ăn khác (gọi là bái): trộn cá nướng (bái pa) trộn với con ong non đồ lên (Bái tó); trộn với quả trám xanh, trám đen đã được ỏm mềm (bái mak cưởm, mak Bay); trộn với quả soài, muỗm chín (bái mak)... Người Thái sử dụng gạo nếp để ăn hàng ngày, ngoài ra còn dùng ngô nếp, đỗ, sắn để thay lương thực.

       Xôi không chỉ là món ăn hàng ngày quen thuộc, đây còn là món ăn được người Thái trân trọng đặt lên bàn thờ trong tất cả các dịp và các nghi lễ gia đình. Đây là hình ảnh quen thuộc trong mâm cơm, mâm cỗ, là món ăn vô cùng quan trọng, đóng vai trò không thể thiếu và trở thành biểu tượng ẩm thực của người Thái. Hiện nay, tập quán ăn xôi, đồ xôi hàng ngày vẫn được lưu giữ và tồn tại song song với cuộc sống hiện đại. Ngày nay, người Thái cũng có cách trang trí, bày biện xôi rất đẹp mắt và hiện đại.

Hình ảnh: xôi tím, xôi trắng của người Thái

          Lù Thị Thăng - Trưởng phòng Nghiệp vụ Bảo tồn – Bảo tàng