Dương Thế Sơn – Bảo tàng tỉnh Sơn La
Hang Tắng (Hang Dơi) thuộc địa phận bản Hợp Bông, xã Đá Đỏ, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La. Hang Tắng nằm trong mỏm núi đá vôi cao 270m so với mực nước biển, núi đá có tuổi Trias cách ngày nay khoảng 250 triệu năm.
Được sự nhất trí của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch theo Quyết định số 740/QĐ-BVHTTDL ngày 24/3/2023 về việc khai quật khảo cổ. Cuối tháng 4/2023, Bảo tàng tỉnh Sơn La phối hợp với Hội Khảo cổ học Việt Nam đã tổ chức khai quật di chỉ Hang Tắng, xã Đá Đỏ, huyện Phù Yên. Kết quả đã thu được được hàng trăm hiện vật như: Rìu tứ giác, lưỡi cưa đá, bàn mài, đồ gốm trang trí văn dấu thừng, văn khắc vạch, văn chấm...
Tất cả các mẫu hiện vật thu thập được tại công trường khai quật được rửa sạch, phơi khô, chuyển về kho của Bảo tàng tỉnh Sơn La. Các mẫu vật là công cụ đá, xương và đồ gốm được phân loại theo chất liệu, loại hình, kỹ thuật, hoa văn và công dụng, thu thập đầy đủ thông tin định tính và định lượng từng loại hiện vật.
Do các hiện vật khảo cổ tồn tại lâu trong lòng đất nên cần phải tiến hành làm sạch hiện vật, phục dựng hình dáng, xác định công dụng. Việc làm sạch, bảo quản và phục dựng hiện vật là nhiệm vụ quan trọng, nhằm đảm bảo tính khoa học và thẩm mỹ, phục vụ cho công tác nghiên cứu và trưng bày sau này. Với từng chất liệu có cách xử lý riêng bằng kỹ thuật hoá - lý khác nhau.
Căn cứ vào kết quả sơ bộ đã thu được trong quá trình khai quật di tích từ ngày 14/5/2024 đến ngày 25/5/2024, các chuyên gia của Hội Khảo cổ học Việt Nam đã tiếp tục nghiên cứu, xử lý hiện vật sau khai quật tại Bảo tàng tỉnh Sơn La.
PGS.TS Nguyễn Lân Cường nghiên cứu hiện vật sau khai quật
Việc xử lý hiện vật được thực hiện theo phương pháp truyền thống của khảo cổ học như đo, vẽ, chụp ảnh, miêu tả hiện vật điển hình; thống kê, phân loại hiện vật; phân tích, so sánh kỹ thuật chế tác công cụ đá giữa các di chỉ, làm rõ hơn đặc trưng di tích và hiện vật phục vụ cho việc lập hồ sơ khoa học về hiện vật.
Viên chức Bảo tàng tỉnh xử lý hiện vật sau khai quật
Các mẫu về xương cốt động vật, vỏ các loài nhuyễn thể, giáp xác, các quả hạt thực vật được phân loại, xác định giống loài và xây dựng thống kê định lượng. Riêng những chiếc răng thuộc họ linh trưởng, trong đó có răng người, mẫu than được gửi đi phân tích niên đại tại các phòng thí nghiệm, các viện nghiên cứu có uy tín trong và ngoài nước. Định lượng hóa các loại hình đồ đá và đồ gốm tiêu biểu trên sơ đồ khai quật theo lớp, theo tầng và theo độ sâu của di chỉ.
Viên chức Bảo tàng tỉnh phân loại hiện vật
Hang Tắng có vị trí thuận tiện cho việc cư trú lâu dài của người tiền sử, hang rộng, thoáng, có nhiều khoang, lối lên tương đối dễ đi. Hang nằm cạnh suối lớn, đổ nước ra sông Đà, ở đó có nguồn đá cuội nguyên liệu cho chế tác công cụ, nước sinh hoạt cho con người, có nhiều động vật thủy sinh cung cấp nguồn đạm cho con người, thung lũng nguồn thức ăn thảo mộc phong phú.
Tàn tích xương động vật và vỏ nhuyễn thể tìm thấy trong tầng văn hóa dày trên 2m ở Hang Tắng cho thấy, người Hang Tắng săn bắt các loài động vật lớn như trâu bò, hươu, nai; động vật vừa và nhỏ như: lợn, chó, khỉ; thu lượm các loài nhuyễn thể như: Ốc núi, ốc suối, trai, trùng trục dài, trùng trục ngắn, bắt rùa, ba ba đặc biệt là cua đá làm thực phẩm. Hang còn là nơi cư trú, chế tác công cụ của con người và sử dụng chúng trong việc săn bắt, hái lượm tìm nguồn thực phẩm.
Chuyên gia khảo cổ và viên chức Bảo tàng tỉnh đo vẽ hiện vật đá
Hiện vật do con người làm ra hiện còn lại ở Hang Tắng gốm: Đồ đá, đồ xương và đồ gốm. Trong đó đồ đá có số lượng lớn, hàng nghìn tiêu bản với loại hình phong phú và đa dạng, phản ánh trình độ kỹ thuật khác nhau giữa các giai đoạn phát triển văn hóa sớm muộn của con người.
Công tác xử lý hiện vật khảo cổ sau khai quật ở Bảo tàng tỉnh Sơn La tuy còn nhiều khó khăn do thiếu các công cụ chuyên dụng, kiến thức chuyên ngành nhưng viên chức Bảo tàng tỉnh Sơn La với sự giúp đỡ của các chuyên gia đầu ngành khảo cổ học Việt Nam không ngừng học hỏi, tìm tòi, khắc phục khó khăn nhằm đáp ứng yêu cầu công việc ngày càng hoàn thiện hơn.